غدیر در آینه شعر شاعران بزرگ تاریخ

فرا رسیدن عید بزرگ و خجسته غدیر فرصتی است تا با یادآوری این مناسبت بزرگ تاریخی تجدید عهدی با صاحب ولایت عظمای حضرت امام امیرالمومنین علیه السلام داشته باشیم و هر یک به اندازه خود عرض ارادتی بنماییم.

در این نوشتار کوتاه با استفاده از مطالعات و تحقیقات غدیر پژوه برجسته شیعه مرحوم آیت الله امینی در کتاب شریف «الغدیر» بحثی را درباره «شعر غدیر» مطرح می کنم.

یکی از راه های ثبت حوادث تاریخی در گذشته و امروز استفاده از هنر است. هنر با جلوه های مختلف آن، همواره در طول تاریخ در خدمت به ارزشهای والای مذهبی نقش برجسته ای داشته است. اینگونه اشعار با تایید و تشویق پیشوایان دینی ما همراه شده است. درباره شعر ارزشی و مفید است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت داریم: « ان من الشعر لحکماة» -1-  برخی از اشعار حکمت آمیز است. و همچنین از امام صادق علیه السلام نقل است که:« من قال فینا بیت شعر بنی الله تعالی له بیتا فی الجنة.»-2- هر کس که درباره ما یک بیت شعر بگوید، خدا برایش خانه ای در بهشت بنا کند.
شاعران در طول تاریخ پرفراز و نشیب اسلامی همواره جایگاه مهمی را در مساله تثبیت آموزه های دینی و معارف صحیح اسلامی داشته اند. از جمله این موضوعات، پرداختن و ثبت آن است..

در میان شعرای حادثه مهم غدیر از خود مولا امیرالمومنین علیه السلام که بگذریم افراد ذیل را می توانیم نام ببریم:

قرن اول:حسان بن ثابت، قیس انصاری، عمرو بن عاص، محمد حمیری.

قرن دوم: ابو مستهل کمیت، سید حمیری، عبدی کوفی.

قرن سوم: ابو تمام طائی، دعبل خزاعی،  ابو اسماعیل علوی، وامق نصرانی، ابن رومی،  حمانی افوه.

قرن چهارم: ابن طباطبا اصفهانی، ابن علویه اصفهانی، مفجع، ابوالقاسم صنوبری، قاضی تنوخی، ابوالقاسم زاهی، ابوفراس حمدانی، ابوالفتح کشاجم، ناشیء الصغیر، بشنوی کردی، صاحب بن عباد، جوهری جرجانی، ابن حجاج بغدادی، ابوالعباس ضبی، ابو الرقهمق انطاکی، ابوالعلاء سروی، ابو محمد عونی، ابن حماد عبدی، ابوالفرج رازی، جعفر بن حسین.

قرن پنجم: ابو النجیب طاهر، شریف رضی، ابو محمد صوری، مهیار دیلمی، شریف مرتضی، ابوعلی بصیر، ابو العلاء معری، المؤید فی الدین، جبری مصری.

قرن ششم: ابوالحسن فنجکردی، ابن منیر طرابلسی، قاضی ابن قادوس، ملک الصالح، ابن عودی نیلی، قاضی جلیس، ابن مکی نیلی، خطیب خوارزمی، فقیه عماره، سید محمد اقساسی، قطب راوندی، سبط ابن تعاویذی.

قرن هفتم: ابو الحسن منصور بالله، مجد الدین ابن جمیل، شواء کوفی، کمال الدین شافعی، ابو محمد منصور بالله، ابوالحسین جزار، قاضی نظام الدین، شمس الدین محفوظ، بهاء الدین اربلی.

قرن هشتم: ابو محمد ابن داوود حلی، جمال الدین خلعی، سریجی اؤالی، صفی الدین حلی، امام شیبانی شافعی، شمس الدین مالکی، علاء الدین حلی.

قرن نهم: ابن عرندس حلی، ابن داغر حلی، حافظ برسی حلی،  ضیاء الدین هادی، حسن آل ابی عبدالکریم.

قرن دهم: شیخ کفعمی، عزالدین عاملی.

قرن یازدهم: ابن ابی شافین بحرانی، زین الدین حمیدی، شیخ بهائی، حرفوشی عاملی، ابن ابی الحسن عاملی، شیخ حسین کرکی، قاضی شرف الدین، سید ابوعلی انسی یمنی، سید شهاب موسوی، سید علی خان، سید ضیاء الدین یمنی، مولا محمد طاهر قمی، قاضی جمال الدین مکی، ابو محمد ابن شیخ صنعان.

قرن دوازدهم: شیخ حر عاملی، شیخ احمد بلادی، شمس الادب یمنی، سید علی خان مدنی، شیخ عبدالرضا مقریء کاظمی، علم الهدی محمد، شیخ علی عاملی، مولا مسیحا فسوی، ابن بشارة غروی، شیخ ابراهیم بلادی، شیخ ابومحمد شویکی، سید حسین رضوی، سید بدر الدین یمنی.

از آنجا که مجال ذکر نمونه اشعار این افراد در اینجا امکان ندارد لذا تنها به یکی از اشعار صحابی معروف، حسان بن ثابت که در کتابهای زیادی نقل شده است بسنده می کنیم:
ینادیهم یوم الغدیر نبیهم
بخم و اسمع بالرسول منادیا
پیامبر مسلمانان در روز غدیر و در منطقه خم آنان را صدا زد و من صدایش را می شنوم
فقال فمن مولاکم و نبیکم
فقالوا و لم یبدوا هناک التعامیا
گفت مولا و پیامبر شما کیست و آنان بدون حق پوشی پاسخش دادند:
الهک مولانا و انت نبینا
و لم تلق منا فی الولایة عاصیا
خدای تو مولای ما و تو پیامبرمان هستی و در ولایت از ما معصیت کاری ندیده ای
فقال له قم یا علی فاننی
رضیتک من بعدی اماما و هادیا
پس پیامبر فرمود برخیز علی که من راضی شدم تو پس از من امام و هادی امت باشی
فمن کنت مولاه فهذا ولیه
فکونوا له اتباع صدق موالیا
هرکس من مولای او هستم این علی هم ولی او می باشد برایش پیروان راستین باشید
هناک دعا اللهم وال ولیه
و کن للذی عادی علیا معادیا
در آن هنگام دعا کرد که خدایا دوست دوستار علی باش و با هرکس که با او دشمنی کرد دشمن باش.
این اشعار در منابع متعدد شیعه و سنی روایت شده و از جمله اسناد تاریخی مهم برای واقعه غدیر می باشد.
شاعر آن حسان بن ثابت بن منذر بن حرام انصاری معروف به شاعر رسول خداست. حسان به همراه عبدالله بن رواحه و کعب بن مالک انصاری سه شاعری بودند که در مدح پیامبر صلی الله علیه و آله و دفاع از ساحت ایشان تلاش می نمودند. او در دوران خلافت معاویه ٓ سال54 یا 55- و در سنی متجاوز از صد سالگی ٓبرخی صد و بیست سالگی هم نوشته اند- درگذشته است. -3- حسان اشعار زیادی دارد که در دیوان شعرش به طبع رسیده است.
در نقلهای مختلف آمده که هنگامی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ص خطبه غدیر را خواندند حسان برخواست و از حضرت اجازه خواست تا اشعاری را درباره  این حادثه انشا کند. پیامبر صلی الله علیه و آله هم اجازه دادند و گفتند بابرکت خدا بگو..-4-
حسان کسی است که پیامبر صلی الله علیه و آله به او گفتند:« لن یزال معک روح القدس ما ذببت عنا» تا هنگامیکه از ما دفاع می کنی روح القدس تو را مدد خواهد کرد.. -5-
با این حال متاسفانه این شاعر و صحابی برجسته، پس از رحلت حضرت رسالت  پناه صلی الله علیه و آله اشعارش را فراموش کرد و در انتخاب پیشوا به  اردوگاه خلفا پیوست و این از عبرتهای تاریخ است. مساله «حسن عاقبت» باید مورد توجه همه ما باشد..

پی نوشت:

1-میزان الحکمه5/1937.
2-همان

3-تهذیب التهذیب2/231 رقم1251.
4-بحارالانوار37/195.
5- الکافی8/102.